6-7 Eylül: Tarihin Utanç Sayfası 68. Yılında

Bugün, cumhuriyet tarihinin utanç verici olaylarından biri olarak nitelendirilen, azınlıklara yönelik en büyük şiddet hareketlerinden biri olan 6-7 Eylül olaylarının 68. yıldönümü… 

6 Eylül saat 13.00’te devlet radyosu Atatürk’ün Selanik’teki meskeninde bomba patlatıldığı haberini geçtikten sonra, İstanbul Ekspres akşam baskısına ‘Atamızın meskeni bomba ile hasara uğradı’ başlığıyla çıktı. Taksim Meydanı’nda toplanan kalabalık, gayrimüslimlere ilişkin konut ve işyerlerini yağmaladı, yıktı. Polisin müdahale etmediği güruh yalnızca konut ve işyerlerine saldırmakla kalmadı, ibadethanelere ve mezarlıklara da saldırdı. Dini yerler yakıldı, mezarlıklar talan edildi; hatta mezarlar açılıp içerisindeki kemikler çıkarılarak yakıldı.

Cumhuriyet’ten Umur Yedikardeş’in haberinde dönemin şahitleri 6-7 Eylül’ü şöyle anlatıyor:

Çocuk haykırırcasına bağırıyordu. ‘’Yazıyor yazıyor, İstanbul Ekspress, Atatürk’ün konutuna bomba atıldığını yazıyor…” Şaşkın gözlerle meydana bakıyor, mahşeri kalabalığa mana vermeye çalışıyordum. Meydan iğne atsan yere düşmeyecek haldeydi. Anıtın etrafında, Kıbrıs Türktür Cemiyeti’nden bir küme, ellerinde Türk bayrakları, Atatürk ve Celal Bayar büstleri ile “Allahsızları gebertin” sloganları atıyor, kamyonlar meydana yaklaşıyor, kasalarından atlayan beşerler demir çubuk ve sopalarla kalabalığa karışıyordu. Beyoğlu, sonbaharın hafif serinliğinde, bir çocuğun saf haykırışıyla, tahminen de tarihinin en sıcak gününe merhaba diyordu.

Beyoğlu’nda sabaha kadar açık olan genelde sürücülerin vardiyalarını beklediği kahveden sesler geliyordu. Masanın üzerine çıkmış bir adamın, “Siz ne biçim Türksünüz? Tüm halk ayaklandı, siz hâlâ oturmuş kart oynuyorsunuz” kelamları alkışlarla kesintiye uğrarken, Yervant Gobelyan uzaktan kahvedeki insanların ateşli kalabalığa katılmasını izliyordu. Küçük kümeler caddenin başında birleşerek büyüyor, “Dükkânların camlarını aşağı indirin” sesleri yankılanıyordu. Caddeye gerçek ilerlerken, Katanos’un bakkalı ile Vafiadis’in kasap dükkânını görünce tanıyamadım. Yerle bir olmuştu. Beşerler sırtlarında un, şeker çuvallarıyla kırılan camların ortasından çıkıyordu.

Yorulmuştum…

Tuhafiyeci Saviadis, Mobilyacı Nikitas, Kunduracı Nazar… Ne haldelerdi sanki artık…

İstiklal Caddesi’nde ilerlemek bir yana adım atmak dahi imkânsızdı. Ağa Camii’nin önünde gözlerini yolun karşısına dikmiş adam, ezan sesiyle irkildi. Mescitten çıkanlar kalabalığa katılırken, kimileri da harap olmuş caddeyi ve öfkeli kalabalığı merak dolu gözlerle izlemekle yetiniyorlardı. Yanına yaklaşan birinin ismini fısıldamasıyla kendine gelen Hicri Tan, sessiz bir halde polisleri işaret edip, “Saldırganlar, ellerindeki kürk mantoları yırtmaya çalışıyorlardı. Polis bıçağını vermedi fakat mantoyu rahat yırtabilmeleri için biraz kesti”’ diyordu.

Aya Triada yanıyordu…

Sanki birden kırk yıl yaşlanmış, adım atmak için bastona muhtaçlık duyar hale gelmiştim. Nefes almak için başımı kaldırdığımda, kapkara bir dumanın gökyüzünü kapladığını fark ettim. Burnuma gelen is kokusu nefes almayı güçleştirirken, önümden ellerinde ikonalar ve şamdanlar olan bir küme Tünel’e gerçek koşuyorlardı. Gerimi döndüm. Meşelik sokaktan çıkanlar caddeye karışıyorlardı. Aya Triada kilisesi yanıyordu…

Galatasaray Lisesi’ne hakikat ilerlerken, Yeşilçam Sokağı’nda, elinde Türk bayrağı olan bir genç bir çocuk, etrafındakilere hararetli bir halde bir şeyler anlatmaya çalışıyordu. Adam, “Suphi, elimizdeki listeye nazaran burası bir Rum dükkânı. Çekil önümüzden” derken, Suphi ise “Listede bir yanılgı var. Dükkân bir Türk arkadaşımın” yanıtını veriyor, can siparene Gömlekçi İstelyo’nın dükkânını koruyordu. Adam ya ikna olmuştu ya da daha fazla vakit kaybetmemek ismine vazgeçmişti. Kalabalığa dönerek, “Şu sokaktan sağ girdiğinde birinci mesken Rum konutu. Konutun üzerinde Türk değil işareti var”’ talimatını verince, beşerler ellerinde taşlar ve sopalarla o tarafa yanlışsız koşmaya başladılar. Suphi, elinde bayrakla kalakalmıştı.

Doktor Yorgos Adasoğlu’nu, Luvr Apartmanı’nın önündeki kalabalığı meraklı gözlerle izlerken yakaladım. Saldırganlar bir muayenehaneyi tahrip ederken; tüpler, tansiyon aletleri havada uçuşuyordu. Hırçın bir adam yaklaşarak, “Burası da gayrimüslim dükkânı. Bak doç. yazıyor. Gayrimüslim ismi’’ dediğinde, Adasoğlu, tebessümle oradan uzaklaştı.

‘Ben Türküm’ diyordu

Korku dolu gözlerle Lise’yi geçip Tünel’e gerçek ilerlerken, polisler gördüm. Kuş uçturmuyorlardı. Sovyet Konsolosluğu’nun önü polis doluydu. Ortalarından geçip Tünel’e vardım. Tünel’de kumaşçı Cevat Bey’in bağrışları ortalığı inletiyordu. Dükkânına saldırmaya çalışanlara, “Ben Türküm” diye haykırıyordu. Cevat Beyefendi sonunda dayanamayarak, utanç içinde, pantolonunu indirip, sünnetli olduğunu gösterdi. Yüzü kıpkırmızıydı. Gözlerini indirdi ve yavaş adımlarla uzaklaştı. Pera da sessizliğe bürünmüştü…

Tarlabaşı’na indiğimde, Kalyoncu Sokak’ta, Vasiliadisler’in konutunun önünde kapıcı Mehmet’i elinde Türk bayrağı ile beklerken buldum. Apartman sapsağlamdı. Mihail Vasiliadis “Mehmet, elinde Türk bayrağı ile apartmana kimseyi yaklaştırmadı. Kalabalığa burada Rum oturmadığını söyledi. Meğer apartmanda çoğunluk Rum” dediğinde, pencereden birebir Mehmet’i caddenin karşısındaki konut ve dükkânlara saldırırken görüyordum. Başımı çevirdiğimde ise, sokağın köşesindeki fırının camlarının inmiş olduğunu fark ettim. Fırının sahibi, nam- kıymet Arnavut, umutsuz bir formda konutuna gerçek gidiyordu. Her akşam fırını kapattıktan sonra arta kalanları karakoldaki polislere verecek kadar yufka yürekli bir adamdı. Arnavut, “Komiser beyefendi bana, ‘Hiç bir şey yapamam, ben bugün polis değil, Türküm’ dedi” diye haykırarak koşar adımlarla uzaklaştı.

Yeniden kuracağız!

Gözlerimin önünde öldürülen, tecavüz edilen, gitmek zorunda bırakılan beşerler; yakılan, yıkılan, talan edilen kiliseler, meskenler, işyerleri…

Kulaklarımda Patrik Atenegoras’ın “Yıkıntılardan kalan gereçle her şeyi yine kuracağız” deyişi…

Tarlabaşı’nda yıkıntıların ortasından, çok uzaklardan, daha doğmadığım bir tarihten, 60 yıl öncesinden gelen bir çocuk sesiyle kendime geliyorum.

“Yazıyor yazıyor. Tezer Özlü yazıyor. Burası bizim değil, bizi öldürmek isteyenlerin ülkesi…”

Kaynak: Cumhuriyet

(*) Gerçek öyküler, Dilek Güven’in Cumhuriyet Periyodu Azınlık Siyasetleri ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül Kitabı’ndan alıntılanarak kaleme alınmıştır.