Çocukluk ve Bebeklik Periyodunda Kitap Okumanın Gelişime Tesirleri

Yapılan pek çok araştırmada, ebeveynlerin çocukları ile kurduğu irtibat lisan ve beyin gelişimi açısından epeyce değerli olduğunu göstermektedir. Anlar vd. nazaran, bu durum kritik periyot olarak isimlendirilmektedir. Bebeklerin ve çocukların anne – baba ile olan etkileşimli bağlantı sağlamaları bilişsel gelişimi ve beyin gelişiminin altında yatan temel fonksiyonları biçimlendirmektedir. Anne ve babanın bebeği ile konuşması birtakım sinirsel bağların güçlenmesini ve kalıcı olmasını sağlarken, 2 yaşından sonra başkalarını budama yoluna geçerek katalizör etmektedir. 

Ebeveyn-çocuk etkileşimindeki rolü nedir? 

Kitap okuma, bebeklerin ve çocukların öğrenme ve anne – baba ile nitelikli vakit geçirmesine fırsat sunan bir deneyimdir. Bir arada kitap okumaya yönelik birinci çalışmalar 1970’li yıllara dayanır. Pek çok araştırma 5 ve 6 yaş çocukların kitaplarla olabildiğince erken buluşmaları için ulusal çapta çalışmalar yürütülmektedir. 

Erken çocukluk ve bebeklik devrinde kitap okumak çocuğun söz darağacı açısından değerli bir fırsattır. Bebek ile annenin ortak dikkat gerektiren etkileşimlerde bulunma müddeti vakitle arttıkça, bebeğinde sözel ve kelamsız bağlantı hünerleri artmaktadır. Ortak dikkat annenin bebeği ile vakit geçirirken çıkardığı seslere reaksiyon vermesidir. Bebeklerin 16 ay üzere bir periyoda geldiklerinde sözleri ve objeleri eşleştirebildikleri düşünüldüğünde, daha erken devirde etkileşimli kitap okumanın ise bu maharetler için hazırlık niteliği taşıdığıdır (Werker JF, Lloyd VL, Cohen LB, Casasola M, Stager C). 

Literatürde etkileşimli kitap okuma ile ilgili yapılan çalışmalarda Lonigan ve Whitehurst (1998) 3-4 yaş alt sosyo ekonomik seviyedeki çocuklarla çalıştıkları çalışma sonucunda çocukların lisan gelişimlerinde etkileşimli kitap okumanın tesirli olduğunu açıklamışlardır. Kitap okumanın çocukların söz haznelerinin olağan yapılan okumalara nazaran daha çok genişlediğini vurgulamışlardır. Okuma yazmayı öğrenmede en kıymetli ögelerden söz haznesi ve harf farkındalığı üzerindeki tesirleri sözel lisan gelişimi üzerinde olağan seviyede tesiri olduğu, okumanın kalitesinin ve sıklığının okuma yazmada kıymetli derecede etkilediği.  Bu nedenle çocukların okuma yazma marifetlerini desteklemede ebeveynlerin çocuklarına etkileşimli kitap okumalarının başta söz haznesi olmak üzere lisan yeterliliklerini geliştirmektedir.

Sonuç olarak, kitap okurken ebeveynlerin bebek ile etkileşim hâlinde olması kıymetlidir. Diğer bir deyişle, bireylerin sahip olduğu genetik potansiyele ulaşabilmelerinde çocukken ebeveynler tarafından sunulan lisan ortamının niteliği kıymetli bir pozisyondadır ve erken periyotta lisan gelişiminde farklılıklar görülebilmektedir. Çocuklara soru sormak, açıklamak, işaret etmek, yorum yapmak ya da dikkati sağlamak için ses tonu ve vurguyu değiştirmek tesirlidir.

Beyinde frontal bölgedeki aktivasyonu artırma bebeklerin lisan ve öbür bilişsel hünerlerini gelişmesini desteklemektedir. Kitap okuma, bilişsel maharetlerinin yanı sıra çocukların duygudaşlık gelişimine de tesiri olduğudur. Bu ne demek, kitap okuma esnasında annenin ya da babanın farklı hislerden bahsetmesi, çocuğun ömrü ile ilişkilendirmesi, kıssadaki kahramanın yaşadıkları ve hissettikleri ile ilgili sorular yöneltmesi,  çocukların başka insanlara bakış açılarını dair pek çok farkındalık geliştirmesine yardımcı olacaktır. 

Bu nedenle bebeklerle bir arada nizamlı kitap okumanın, duygusal gelişimini, lisan gelişimini, empati yeteneğini, erken okur- müelliflik maharetleri için bir hazırlık olduğunu, aile çocuk ortasındaki bağlantısını konut ortamına katkı sağladığı görülmektedir. Unutmamak gerekir ki, çocukların işittiği dilsel eğitimin ölçüsü ve kalitesi epeyce değerlidir. Yetişkinlerin çocukları ile konuştuğu sözcük sayısı konuşma biçimi ve çeşitliliği ilerleyen periyot içinde uzamsal akıl yürütme, matematik ve sözel olmayan ya da sözel olan maharetlerin gelişmesinin temelini oluşturur. 

Bu durum biz yetişkinler içinde farklı değildir. İnsanoğlunun yüzü birebir bir kitap üzeredir. 

Cihan Taş

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio